Του Θανάση Τοτόμη

 

 

 

Οι μέρες του Ωρωπού: Οκτώβρης 1969 – Απρίλης 1970

 

 

Τα 90ά γενέθλιά του γιορτάζει σήμερα, ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες της χώρας μας, ο Μίκης Θεοδωράκης.

 

 

Τον Αύγουστο του 1967 συλλαμβάνεται από τη χούντα, και στις 19 Οκτώβρη του 1969 θα μεταφερθεί στις φυλακές Σκάλας Ωρωπού.

 

 

Στις 19 Δεκεμβρίου του 1969, στέλνει επιστολή στο διεθνή Eρυθρό Σταυρό μέσα από τις φυλακές:

 

 

”Eν Ωρωπώ τη 19η Δεκεμβρίου 1969

 

 

Προς τον Διεθνή Eρυθρό Σταυρό

 

 

Έχομεν την τιμή να σας αποστείλομε συνημμένως είκοσι οκτώ (28) αιτήσεις πολιτικών κρατουμένων του Στρατοπέδου Eκτοπισμένων Ωρωπού και σας παρακαλούμε θερμά να μεριμνήσετε δια την ικανοποίηση των αιτημάτων μας. Eπίσης επισυνάπτομε πλήρη κατάλογο ημών των ιδίων, ως και τα ονόματα και τας διευθύνσεις των πλησιέστερων συγγενών μας για την περίπτωση που θα είχατε την ευγενή καλοσύνη να τους βοηθήσετε καθοιονδήποτε τρόπο.

 

 

 

Mετά βαθύτατης τιμής δια τους πολιτικούς κρατουμένους του Στρατοπέδου Eκτοπισμένων Ωρωπού

 

 

Mίκης Θεοδωράκης”

 

 

Η επιστολή όμως, ουδέποτε στάλθηκε στους αποδέκτες. Η διοίκηση του στρατοπέδου γράφει πάνω στο φάκελο:

 

 

”Eπιστρέφεται Δεν υποβάλλονται διότι δεν συνεμορφώθη προς τας υποδείξεις, όπως ατομικός έκαστος υποβάλει το αιτήματά του και ουχί ομαδικώς”.

 

 

Μετά από λίγο διάστημα ο Μίκης Θεοδωράκης αυτό το σημείωμα, το έκανε τραγούδι, που άρχισε να τραγουδιέται από τους κρατουμένους σ’ όλη τη φυλακή, από την τραπεζαρία μέχρι την αυλή. Στη συνέχεια γράφει εδώ και το ”Μην ξεχνάς τον Ωρωπό”.

 

 

Διότι δεν συνεμορφώθη…

 

 

Ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης, λέει χαρακτηριστικά για αυτά τα ιστορικά στιγμιότυπα:

 

 

”Σαν εκπρόσωπος των κρατουμένων είχα πάει στο διοικητή και του είχα δώσει τις αιτήσεις όλων των κρατουμένων για τον Ερυθρό Σταυρό. Η γραμμή της διοίκησης ήταν ότι ο καθένας έπρεπε να πάει μόνος του να κάνει την αίτηση, μήπως εκεί ο διοικητής μιλώντας του να τον καταφέρει να κάνει δήλωση. Εμείς θέλαμε να ‘μαστε όλοι μαζί. Κι έτσι ο ανθυπασπιστής μπήκε μέσα, και μου ‘φερε όλο τον πάκο τις αιτήσεις και πάνω έγραφε ”Επιστρέφονται, διότι δεν συνεμορφώθη προς τις απαιτήσεις”.

 

 

Λοιπόν, είμαστε έτοιμοι να βγούμε έξω, αλλά τα μεγάφωνα είπαν ότι σήμερα απαγορεύεται η έξοδος. Είχα λοιπόν μπροστά μου τους στίχους αυτούς, τον πρώτο στίχο γραμμένο από τον διοικητή, έγραψα το τραγουδάκι, ”διότι δε συμμορφώθην προς τις απαιτήσεις, μήνας μπαίνει, μήνας βγαίνει μες το σύρμα περπατώ”. Και το μεσημέρι, το βράδυ κατεβαίνουμε στο εστιατόριο, τους τραγούδησα το καινούριο τραγούδι και μάλιστα εμήνυσα στο διοικητή ότι έχει και πνευματικά δικαιώματα, γιατί ο πρώτος στίχος είναι δικός του”.

 

 

Ο Μίκης Θεοδωράκης σημειώνει, ότι το επισκεπτήριο ήταν μια φορά κάθε δυο μήνες, πολλές φορές συγγενείς και φίλοι των κρατουμένων προσέγγιζαν στο μώλο της Σκάλας Ωρωπού, απέναντι από τις φυλακές, προκειμένου να τους βλέπουν. Αλλά αυτό απαγορευόταν, πολλές φορές τους έπιαναν.

 

 

Το Ροδόσταμο: Ο Μανώλης Χιώτης στο μώλο της Σκάλας Ωρωπού

 

 

”Μια μέρα νομίζω ήταν Φλεβάρης – Μάρτης του ’70, όλο το στρατόπεδο είμαστε μέσα, κοιμόμαστε όλοι, και κάποιος φρουρός με ξύπνησε. Κύριε Μίκη, μου λέει, κάποιοι τραγουδάνε δικά σας τραγούδια. Βγήκα λοιπόν κι ήρθα εδώ. Φύσαγε λίγος αέρας και με τον αέρα ερχότανε το Ροδόσταμο. Ήταν μια παρέα τρεις – τέσσερις άντρες, μια γυναίκα και βάδιζαν αργά στο μώλο. Εγώ γνώρισα από το ύφος που τραγουδούσε, μου ‘ρθε ότι είναι ο Χιώτης. Κατάλαβα, αλλά δεν ήμουνα βέβαιος. Αυτοί όμως βάδιζαν μ’ ένα τρόπο επίσημο, θά ‘λεγα. Αργά, ιεροτελεστικά. Έβλεπαν προς εμάς και προχωρούσαν.

 

 

Σιγά – σιγά άρχισαν να ξυπνούν και οι άλλοι κρατούμενοι και γέμισε εδώ όλο το συρματόπλεγμα απ’ τους κρατούμενους. Και έφυγε ένας νοματάρχης από το διοικητήριο και πήγε εκεί. Είδαμε ότι συνομιλούσαν μαζί, δεν τον έπιασαν το Χιώτη. Και τον άφησαν. Φύγαμε κι εμείς. Την άλλη μέρα μαθαίνουμε από τον Τύπο ότι ο Μανώλης Χιώτης είχε πάει στον Ωρωπό, το απόγευμα γύρισε στο σπίτι του στον Ωρωπό και έπαθε καρδιακή προσβολή και πέθανε”.

 

 

 

Όλο αυτό το διάστημα ο Μίκης Θεοδωράκης συνθέτει διαρκώς. Πολλά από τα καινούρια έργα του κατορθώνει με διάφορους τρόπους, παρτιτούρες μέσα σε πυρογραφίες, να τα στέλνει στο εξωτερικό, όπου τραγουδιούνται από τη Μαρία Φαραντούρη και τη Μελίνα Μερκούρη.

 

 

Το Raven του Γιώργου Σεφέρη

 

 

Οι στίχοι του Γιώργου Σεφέρη από το ποιητικό του έργο “Raven”, ενέπνευσαν το Μίκη Θεοδωράκη και στις 15 Γενάρη του 1970 συνθέτει το ομώνυμο έργο, που είχε αφιερώσει στο Γιάννη Χρήστου, στις τότε φυλακές Ωρωπού.

 

 

“Και πάλι καταλήγω στον Σεφέρη”, σημειώνει ο Μίκης Θεοδωράκης. “Στις 15 Γενάρη του 1970 τελειώνω το Raven. Με τον Πέτρο, τον αχώριστο σύντροφο, οργανώνουμε την “πρώτη εκτέλεση” μέσα στην έρημη κουζίνα. Απάνω στο τραπέζι με τη λαμαρίνα, ένα μπουκάλι μπύρα. Θα την απολαύσουμε μετά τη μουσική“.

 

 

Ημερολόγιο εξορίας Ωρωπού

 

 

Σύνθεση 1970 στον Ωρωπό, σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη, ηχογράφηση το 1995 στην Αγία Πετρούπολη με την ορχήστρα της Αγίας Πετρούπολης, σολίστ την Αλέκα Γκριζοπούλου και διεύθυνση Μίκη Θεοδωράκη.

 

 

Η αποφυλάκιση τον Απρίλη του 1970

 

 

Στον Ωρωπό η κατάσταση της υγείας του επιδεινώνεται. Στο εξωτερικό ξεσηκώνεται θύελλα διαμαρτυριών.

 

 

Στις 13 Φεβρουαρίου του 1970, περισσότεροι από 300 ξένοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες ζητούν την απελευθέρωση του Μίκη Θεοδωράκη.

 

 

Προσωπικότητες, όπως ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς, ο Άρθουρ Μίλερ, ο Λώρενς Ολιβιέ, ο Ύβ Μοντάν κ.λ π. δημιουργούν επιτροπές για την απελευθέρωσή του.

 

 

Τελικά υπό τη διεθνή πίεση και κατακραυγή, αποφυλακίζεται και τον Απρίλη του 1970 βρίσκεται στο Παρίσι.

 

 

Στη Σαούντα της Νορβηγίας τα τραγούδια του Ωρωπού

 

 

Χαρακτηριστική για τον Ωρωπό, είναι η συναυλία του συνθέτη, με διευθυντή ορχήστρας τον Πέρ Άρν Όλσεν, σε εργοστάσιο στη Νορβηγική πόλη Σαούντα, το 1997. Ακούστηκε το Κάντο Χενεράλ του Πάμπλο Νερούδα.

 

 

Το κοινό, στο τέλος της συναυλίας, τραγούδησε μαζί με τη φινλανδή τραγουδίστρια Άρια Σαγιονμάα και το, ”και συ λαέ βασανισμένε μην ξεχνάς τον Ωρωπό” κρατώντας το ρυθμό με χειροκροτήματα.

 

 

Το λύκειο Σκάλας Ωρωπού ”Μίκης Θεοδωράκης”

 

 

Τον Ιούλιο του 2002, το λύκειο του Ωρωπού ονομάστηκε προς τιμή του, γενικό λύκειο Σκάλας Ωρωπού ”Μίκης Θεοδωράκης”, από τον τότε υπουργό παιδείας Π. Ευθυμίου.