Σοφία Μπασκάκητου Αθανάσιου Γραμμένου
Τι θα κάνουν οι ακροδεξιοί του AfD; Πόσο θα επηρεάσουν τα αποτελέσματα την Ελλάδα;
Οι γερμανικές εκλογές τελείωσαν. Κάτι θα άκουσες γι’ αυτές, αλλά δεν έχεις καταλάβει γιατί πρέπει να σε απασχολούν. Η Άνγκελα Μέρκελ θα είναι για τέταρτη φορά καγκελάριος. Ωστόσο, έχασε περίπου 1.000.000 ψήφους. Ο σχηματισμός της νέας κυβέρνησης θα απαιτήσει διαπραγματεύσεις εβδομάδων. Τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά και για τους μέχρι πρότινος συνεργάτες των Χριστιανοδημοκρατών (CDU), τους Σοσιαλδημοκράτες (SPD), οι οποίοι κατέγραψαν ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά της ιστορίας τους. Mεγάλος κερδισμένος είναι το ακροδεξιό κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (ΑfD), που κατάφερε να μπει στην Μπούντεσταγκ για πρώτη φορά από το 1945.
Γιατί (πρέπει να) μας ενδιαφέρουν οι εκλογές στη Γερμανία;
Η Γερμανία αποτελεί την πιο ισχυρή οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μια από τις ισχυρότερες του κόσμου. Τα 86 εκατομμύρια των κατοίκων της παράγουν ΑΕΠ που ξεπερνά τα $4 τρισ. ετησίως και τα προϊόντα της, με εξαγωγές άνω του 40%, καλύπτουν όλο το φάσμα της αγοράς. Πέραν τούτων, η Γερμανία είναι η κυρίαρχη πολιτική δύναμη της Ευρώπης και οι επιλογές της επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα όλα τα υπόλοιπα κράτη. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η οποία έχει προσδέσει την οικονομία της στην ευρωπαϊκή πολιτική μέσω των προγραμμάτων προσαρμογής (ή στην κοινή ελληνική «Μνημόνια»), κάθε μεταβολή στο εσωτερικό της Γερμανίας ενδέχεται να προκαλέσει ανακατατάξεις και στα εγχώρια ζητήματα.
Πώς διαμορφώθηκαν τα αποτελέσματα των εκλογών;
Οι εκλογές που έλαβαν χώρα στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (η επίσημη ονομασία της χώρας), την Κυριακή 24 Σεπτεμβρίου 2017, δεν επεφύλαξαν ιδιαίτερες εκπλήξεις με το αποτέλεσμά τους, τουλάχιστον ως προς την κατάταξη των κομμάτων. Πρώτη αναδείχθηκε η Χριστιανοδημοκρατική Ένωση (CDU), με την Καγκελάριο Άγκελα Μέρκελ να συνεχίζει τη σταθερή πολιτική της πορεία, αν και με σημαντικές απώλειες. Ήταν μια «απογοητευτική νίκη» σύμφωνα με τη Deutsche Welle. Δεύτερο κόμμα αναδείχθηκε ο παραδοσιακά έτερος πόλος του γερμανικού πολιτικού συστήματος, οι Σοσιαλδημοκράτες (SPD) του Μάρτιν Σουλτς. Ο Σουλτς, πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ανέλαβε τα ηνία του κόμματος την άνοιξη του 2017 με σκοπό να προσδώσει ένα φρέσκο προσωπείο στον κυβερνητικό εταίρο της Μέρκελ και να διαφοροποιηθεί από τη συγκυβέρνηση, δεδομένου ότι ο ίδιος ήταν Ευρωβουλευτής και ως εκ τούτου δεν συμμετείχε στην εγχώρια πολιτική. Ωστόσο, η πρόσκαιρη ανάκαμψη του SPD γρήγορα κάμφθηκε με αποτέλεσμα να απωλέσει σημαντικό μέρος της δύναμης του 2013. Ένα νέο κόμμα, με ξενοφοβικό και ακραία δεξιό χαρακτήρα κατέλαβε την τρίτη θέση. Πρόκειται για την Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), η οποία καρπώθηκε τη δυσαρέσκεια στους χειρισμούς της Μέρκελ στο προσφυγικό, καθώς επίσης και τις κοινωνικές ανισότητες που διατηρούνται ακόμα και σήμερα μεταξύ ανατολικής και δυτικής Γερμανίας. Τέταρτο κόμμα αναδείχθηκαν οι Ελεύθεροι Δημοκράτες ή απλώς Φιλελεύθεροι (FDP) που επανήλθαν στην Bundestag μετά από απουσία τεσσάρων ετών. Η νέα ηγεσία του Christian Lindner έπεισε μεγάλο μέρος του ακροατηρίου προτείνοντας οικονομικές μεταρρυθμίσεις και φορολογικές ελαφρύνσεις. Τέλος, ακολούθησαν οι Πράσινοι (Bündnis 90/Die Grünen) και η Αριστερά (Die Linke) χωρίς σημαντικές διακυμάνσεις.
Τελικά, ποιοι κέρδισαν και ποιοι έχασαν;
Ο Μάρτιν Σουλτς αμέσως μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων δήλωσε ότι η μεγάλη χαμένη των εκλογών είναι η Άγκελα Μέρκελ. Πράγματι, η υποχώρηση του CDU/CSU κατά 8,5% αποτελεί αποδοκιμασία για ορισμένες από τις επιλογές της Καγκελαρίου και πυροδότησε σχόλια σχετικά με την ανάδειξη δελφίνων για την ηγεσία του κόμματος εν όψει των εκλογών του 2021. Ωστόσο και οι Σοσιαλδημοκράτες έχασαν, τόσο αριθμητικά όσο και πολιτικά. Ο Σουλτς απώλεσε γρήγορα το πλεονέκτημα του «άφθαρτου» καθώς απέφυγε να αντιπαρατεθεί ευθέως με τη Μέρκελ και τελικά δεν κατάφερε να εκφράσει κάποιο βασικό κοινωνικό αίτημα παραμένοντας νωθρός και άχρωμος καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας. Ουσιαστικός νικητής ήταν το AfD που κατετάγη τρίτο κόμμα κι έδωσε υπόσταση στις υπέρ του δέοντος συντηρητικές θέσεις του. Νίκη όμως, και μάλιστα μεγάλη, πέτυχαν και οι Φιλελεύθεροι οι οποίοι επί τέσσερα χρόνια βρίσκονταν μακριά από τις ομοσπονδιακές πολιτικές διαδικασίες (το 2013 δεν εξελέγησαν). Ο Christian Lindner, ένας νέος πολιτικός μόλις 38 ετών από το Wuppertal, επένδυσε στις νεότερες γενιές ψηφοφόρων μιλώντας για την κοινωνική οικονομία της αγοράς, την τεχνολογική εξέλιξη και την κοινωνική ενσωμάτωση. Χαρακτηριστικά, τα μεγαλύτερα ποσοστά τα έλαβε το FDP από τις ηλικίες 18-24 ετών.
Τι σημαίνουν αυτά τα αποτελέσματα για τις πολιτικές ισορροπίες στη Γερμανία;
«Μαθηματικά μπορούμε να συγκυβερνήσουμε με το CDU – πολιτικά όμως δεν μπορούμε», δήλωσε το βράδυ των εκλογών ο Μάρτιν Σουλτς, εκφράζοντας με σαφήνεια την πρόθεσή του να μην συνεργαστεί με τη Μέρκελ και να ανασυγκροτήσει το κόμμα του. Η Καγκελάριος από την άλλη δήλωσε ότι προτιμά τη σταθερότητα και τη συνέχεια στην κυβερνητική πολιτική, γι’ αυτό θα ήθελε να συνεργαστεί ξανά με το SPD. Είναι όμως πιο πιθανό να σχηματίσει κυβέρνηση με το FDP και τους Πράσινους. Η νέα κατάσταση που διαμορφώνεται στη Γερμανία αλλάζει και τις πολιτικές σκοπιμότητες. Πλέον, η Μέρκελ θα έχει απέναντι της τόσο την κεντροαριστερά όσο και την άκρα δεξιά που θα ασκήσουν έντονες πιέσεις στις επιλογές της. Παράλληλα, με ενδιαφέρον παρατηρούμε ότι το CSU, που εκλέγεται μόνο στη Βαυαρία, απώλεσε σημαντική εκλογική δύναμη, γεγονός που χρεώνει στην ανεκτική πολιτική της Μέρκελ στο προσφυγικό. Αν η δυσαρέσκεια μεταξύ των δύο «αδελφών-κομμάτων» ενταθεί, η Καγκελάριος θα δεχθεί πιέσεις και από τους Βαυαρούς.
Τι είναι το AfD και γιατί έχει σημασία η εκλογική του επιτυχία;
Το AfD είναι ένα ιδιόμορφο κόμμα. Σύμφωνα με τον Γερμανό Πολιτειολόγο Oskar Niedermayer πρόκειται για κόμμα με χαρακτήρα εθνικιστικό και συντηρητικό με τάσεις δεξιού εξτρεμισμού. Προϊόν των εντάσεων που προκαλούν οι κοινωνικές ανισότητες, εκφράζει με προκλητικό τρόπο μία μεγάλη μάζα Γερμανών που αισθάνονται ότι βρίσκονται στο περιθώριο και γι’ αυτό μέμφουν τους ξένους και το πολιτικό σύστημα. Εκλογικά, τροφοδοτήθηκε από την ανατολική -πρώην κομμουνιστική- Γερμανία όπου οι μισθοί, οι συντάξεις και τα προνοιακά μέτρα είναι επισήμως χαμηλότερα σε σύγκριση με αυτά της δυτικής Γερμανίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι στη ανατολή έλαβε 20,5% ενώ στη δύση μόλις 10,7%. Στο κρατίδιο της Σαξονίας, όπου σημειώνονται συχνά επιθέσεις κατά μεταναστών τα τελευταία χρόνια, το AfD κατέλαβε την πρώτη θέση με 27%. Ωστόσο, δεν πρόκειται για παροδικό φαινόμενο. Το μεγαλύτερο μέρος των ψηφοφόρων της ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 35-44, ενώ δέχτηκε εισροή περίπου ενός εκατομμυρίου ψηφοφόρων από το CDU και μισού εκατομμυρίου από το SPD. Βρίσκεται στο προσκήνιο από το 2013 κι έχει ήδη δύο έδρες στην Ευρωβουλή. Η δύναμή του αυξάνεται σταδιακά και ορισμένες σφυγμομετρήσεις των προηγούμενων εβδομάδων έδειχναν ότι θα μπορούσε να έχει αγγίξει έως και το 20%. Πολιτικά, εκφράζει θυμό απέναντι στους μείζονες χειρισμούς της Μέρκελ η οποία την τρέχουσα κοινοβουλευτική περίοδο θα καλείται να αντιμετωπίζει τους βουλευτές του σε καθημερινή βάση. Πάντως, η πρώτη πολιτική κριτική εκφράστηκε εκ των έσω, με την αποστασιοποίηση της πρώην επικεφαλής Dr. Frauke Petry, η οποία δήλωσε ότι θα συνεχίσει ως ανεξάρτητη βουλευτής και δεν θα ενταχθεί στην κοινοβουλευτική ομάδα.
Πώς θα επηρεαστεί η γερμανική πολιτική από τα αποτελέσματα των εκλογών;
Η συγκυβέρνηση CDU/CSU και SPD χαρακτηρίστηκε από ταύτιση απόψεων στα περισσότερα θέματα. Άλλωστε, τα δύο παραδοσιακά μεγάλα κόμματα βρίσκονται εκατέρωθεν του κέντρου και οι διαφωνίες τους στα στρατηγικά θέματα δεν διαφοροποιούνται ουσιαστικά. Αυτό όμως έκανε την προηγούμενη Βουλή να διανέμει πλέον των τριών τετάρτων πολιτικού χρόνου σε κυβερνητικές εξαγγελίες παρά σε αντιλογία και αντιπαράθεση. Ο ρόλος και η σημασία της αντιπολίτευσης ήταν πολύ περιορισμένος. Τώρα τα πράγματα αλλάζουν καθώς φαίνεται ότι η κυβέρνηση θα σχηματιστεί από τους Χριστιανοδημοκράτες, τους Φιλελεύθερους και τους Πράσινους. Όπως υποστηρίζει ο αναλυτής Philipp Wittrok, αυτή η σύμπλευση δεν θα είναι εύκολη. Η πολιτική για το προσφυγικό, το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, η οικονομική πολιτική αλλά και ο τρόπος λειτουργίας της Ευρωζώνης αφήνουν μεγάλο πεδίο συζητήσεων και διαφωνιών για τους κυβερνητικούς εταίρους και είναι αυτονόητο ότι κάποιες κατευθύνσεις -αναλόγως των κομματικών ενδιαφερόντων- θα αλλάξουν. Ωστόσο, το πάνω χέρι εξακολουθεί να το έχει η Μέρκελ η οποία δεν θα βάλει την υπογραφή της σε μια προγραμματική συμφωνία άνευ δεσμευτικών όρων.
Τι πρέπει να περιμένουν οι Ευρωπαίοι στο μέλλον;
Όπως είπαμε και πιο πάνω, η Μέρκελ θα δεχτεί πιέσεις τόσο από τα αριστερά όσο και από τα δεξιά. Πλέον, είναι περισσότερο ευάλωτη στην κριτική και τα περιθώρια ελιγμών πολύ στενότερα. Οι πολιτικές δυνάμεις που ενδυναμώθηκαν στις τελευταίες εκλογές ευνοούν την «οικονομική ορθοδοξία» εντός της Ευρωζώνης, που σημαίνει περισσότερη λιτότητα και δημοσιονομική πειθαρχία και ταυτόχρονα προκρίνουν περισσότερο χώρο για τα εθνικά κράτη αντί της εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής πολιτικής. Έτσι, οι φιλοδοξίες του Γάλλου Προέδρου Μακρόν για την εφαρμογή ενός σχεδίου ταχείας ομοσπονδοποίησης μπαίνουν «στον πάγο» αφού η Μέρκελ δύσκολα θα πείσει τις πολλές κι αιχμηρές αντιπολιτευτικές φωνές. Το FDP έχει καταστήσει σαφές ότι απορρίπτει τη θέσπιση Υπουργού Οικονομικών για τη νομισματική ένωση, με ξεχωριστό προϋπολογισμό και ειδικό ταμείο ενώ οι Πράσινοι, αν και το πλέον φιλοευρωπαϊκό κόμμα της Γερμανίας, παραμένουν επιφυλακτικοί σε παραχώρηση μέρους της εθνικής κυριαρχίας.
Τι θα αλλάξει για την Ελλάδα;
Τίποτα. Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις: όσο το ελληνικό χρέος θεωρείται βιώσιμο, η ελληνική οικονομία θεωρείται ικανή να το εξυπηρετεί επομένως η μόνη πολιτική στη χώρα θα παράγεται μέσω του Μνημονίου, ανεξαρτήτως κομμάτων και συμμαχιών.
Ο Αθανάσιος Γραμμένος είναι Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Εργάζεται στο ελληνικό πρόγραμμα του Ιδρύματος Φρίντριχ Νάουμαν για την Ελευθερία και συντονίζει τα εκπαιδευτικά του προγράμματα.
Twitter: @athagram
Ιnstagram: @athanasios_gram
vice.com
