Σοφία ΜπασκάκηΣτόχος ήταν να καταστραφεί οτιδήποτε θεωρούνταν πολύ κοσμικό ή ανούσιο, όπως βιβλία, έργα τέχνης, μουσικά όργανα και ό,τι σχετιζόταν με την αστρολογία ή τον παγανισμό
Τα ανθρωπιστικά ιδανικά και η τέχνη που σφράγισαν σε μεγάλο βαθμό τον 15ο αιώνα τροφοδότησαν τον σκεπτικισμό απέναντι στις παραδοσιακές θρησκευτικές διδασκαλίες, με αποτέλεσμα να αναδειχθούν σε πρότυπο για τα μορφωμένα μέλη της κοινωνίας οι φιλοσοφικές αξίες της αρχαίας Ελλάδας και Ρώμης. Παράλληλα, η επιδημία βουβωνικής πανώλης που σάρωσε τη Γηραιά Ηπειρο άλλαξε κάθε πτυχή της ευρωπαϊκής ζωής. Η Εκκλησία, από την πλευρά της, βρέθηκε αντιμέτωπη με την έλλειψη ιερέων αλλά και με την αμφισβήτηση του κόσμου. Με άλλα λόγια, κατά τη δεκαετία του 1490 ήταν εμφανέστατη η κρίση στις σχέσεις Εκκλησίας και ανθρώπων.
Στη Φλωρεντία, οι Μέδικοι, μία από τις πιο ισχυρές οικογένειες της πόλης, ήταν προστάτες εκκολαπτόμενων καλλιτεχνών, τραπεζιτών, πολιτικών, ακόμη και παπών, με την επιρροή τους να είναι καθοριστική σχεδόν σε κάθε πτυχή της ζωής της πόλης αυτήν την περίοδο. «Αγαπημένος» της οικογένειας, τουλάχιστον στην αρχή, υπήρξε και ένας Δομινικανός μοναχός που ονομαζόταν Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα.
Η «Πυρά της Ματαιοδοξίας» ήταν κυριολεκτικά και μεταφορικά καταστροφική για τα ιδεώδη της Αναγέννησης.
Ο Σαβοναρόλα εναντιωνόταν στα κοσμικά ιδεώδη της Αναγέννησης, όπως μαρτυρά και το γεγονός ότι πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της σταδιοδρομίας του κηρύττοντας τη μετάνοια και προτρέποντας τους ανθρώπους να επιστρέψουν στην Εκκλησία. Το 1490 έφτασε στη Φλωρεντία, υπό την προστασία του Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς των Μεδίκων. Εκεί κατόρθωσε να προσελκύσει μια ομάδα οπαδών χάρη στις εκκλήσεις του για απαλλαγή της Ιταλίας από τη διαφθορά εντός της άρχουσας αλλά και της θρησκευτικής ελίτ. Η επιρροή του κηρύγματός του ήταν αρκετά σημαντική, αν λάβει κανείς υπόψη ότι σε ορισμένες περιπτώσεις υποκίνησε πολιτικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες άλλαξαν πτυχές της κοινωνίας στη Φλωρεντίας στην κατεύθυνση της μετριοπάθειας. Στην πορεία, ο Σαβοναρόλα υποστήριξε ότι μπορούσε να κάνει θαύματα και να βιώνει θρησκευτικά οράματα, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα είδος «λατρείας» προς το πρόσωπό του.
Τον Φεβρουάριο του 1497, ενώ η Φλωρεντία ετοιμαζόταν για το καρναβάλι, ο Σαβοναρόλα και οι οπαδοί του προετοιμάζονταν για ένα δρώμενο με διαφορετικό χαρακτήρα: για μια τεράστια φωτιά στην οποία θα καιγόταν οτιδήποτε θεωρούνταν πολύ κοσμικό ή ανούσιο (βιβλία, μακιγιάζ, έργα τέχνης, μουσικά όργανα και ό,τι σχετιζόταν με την αστρολογία ή τον παγανισμό). Πράγματι, στις 7 Φεβρουαρίου έλαβε χώρα η αποκαλούμενη «Πυρά της Ματαιοδοξίας», η οποία κυριολεκτικά και μεταφορικά ήταν καταστροφική για τα ιδεώδη της Αναγέννησης. Λέγεται, μάλιστα, ότι σε αυτή τη μεγάλη φωτιά ο Σάντρο Μποτιτσέλι έκαψε αρκετούς από τους πίνακές του που αντλούσαν θέματα από την κλασική μυθολογία, αν και ο κύριος βιογράφος του Τζόρτζο Βαζάρι αναφέρει ότι ο Φλωρεντινός ζωγράφος απλώς δεν παρήγαγε τίποτα, αφότου βρέθηκε υπό την επιρροή του Σαβοναρόλα.
Ο Σαβοναρόλα καταδικάστηκε ως αιρετικός και εκτελέστηκε με απαγχονισμό στις 23 Μαΐου 1498.
Το σίγουρο πάντως είναι ότι ο Σαβοναρόλα, εκτός από πολλούς φανατικούς οπαδούς, δημιούργησε και πολλούς φανατικούς εχθρούς. Ο Πάπας Αλέξανδρος ΣΤ΄, επικαλούμενος την επιρροή του Δομινικανού μοναχού στην πολιτική ζωή της Φλωρεντίας, τον αφόρισε στις 13 Μαΐου. Τελικώς, καταδικάστηκε ως αιρετικός και εκτελέστηκε με απαγχονισμό στις 23 Μαΐου 1498 στην Πιάτσα ντε λα Σινιορία, όπου προηγουμένως είχε οργανώσει την «Πυρά της Ματαιοδοξίας». Το δε σώμα του στη συνέχεια κάηκε. Τέτοια ήταν η εναντίωση των παπικών αρχών προς αυτόν, ώστε διαμήνυσαν ότι όποιος είχε στην κατοχή του τα γραπτά του μοναχού έπρεπε σε τέσσερις ημέρες να τα παραδώσει για καταστροφή, διαφορετικά θα αντιμετώπιζε και ο ίδιος αφορισμό.
Παρά τις προσπάθειές του, όμως, η επιρροή του Σαβοναρόλα διατηρήθηκε, τα δε κείμενά του για την εκκλησιαστική διαφθορά επηρέασαν ως έναν βαθμό τις απόψεις του Μαρτίνου Λούθηρου αρκετές δεκαετίες αργότερα.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
